✅️عمل

وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ(حجر:۹۹)

دستورالعملی که در مسیر لحظه‌به‌لحظه و زمان‌به‌زمان برای همه ما ضروری و حیاتی‌ است. اینکه این‌جا بنشینیم و پیوسته در پی آن باشیم که چگونه می‌توانیم به نتایجی برسیم، هرگز نتیجه‌ای برای ما حاصل نمی‌شود؛ آن‌چه ضروری‌ است و از این آیه قرآن فهمیده می‌شود ــ و عقل نیز آن را تأیید می‌کند ــ این است که انسان باید مسیر خود را، همان‌قدر که درک می‌کند و همان‌قدر که در دسترسش هست، با انجامِ درستِ مشق عبادی و مشق انسانی، طی کند تا مرحله یقین برای او حاصل شود.

اما انسان پیوسته به دنبال این است تا با تردیدها، با سؤال‌ها، با چیزهای گوناگونی که به نظر می‌رسد از آن طریق می‌تواند مشکلاتش را حل کند، با آن روش‌ها، با آن سؤال‌ها، با آن ایستادن‌ها، با آن توقف کردن‌ها، به حقایقی برسد که گمان می‌برد به یقین او کمک خواهند کرد. اما بدون عمل، امکان ندارد. آن‌چه برای ما ضروری‌ست، این است که به سمت عمل برویم.

✅️یقین

وَ اعْبُدْ رَبَّكَ

آن مقداری که از خدا نصیب ما می‌شود، در همان لحظه، در همان توهمات، در همان چیزهای اندک نیز، وقتی که ما به سمت عمل برویم و همان‌ها را به کار بگیریم، آن رگه‌های اندکی که از حقیقت در آن نگاه هست و در آن عمل هست، همان‌ها ما را نجات می‌دهند.

مقام یقین ــ آن مقام برتر، آن حالتی که انسان واصل می‌شود به مرتبه‌ای بالاتر ــ پس از این، و پس از عمل، و در زمانی که نمی‌دانیم چه زمانی‌ است، برای ما حاصل می‌شود، و در جایی که نمی‌دانیم. با عملی که نمی‌دانیم چگونه‌ است.
چرا که ما گرفتار این زندان هستیم؛ در این زندانی که هستیم، خبری از بیرون نداریم. اما قواعد این زندان را باید خوب رعایت کنیم. نباید منتظر بمانیم تا اخباری برسد. نباید منتظر بمانیم تا از زندان آزاد شویم. کسی ما را از این زندانِ خویشتن‌مان آزاد نمی‌کند، مگر خودمان و راه آن نیز توجه به خودِ انسان است. توجه به انسان، توجه به خویشتن؛ یعنی همین مقداری که می‌فهمد را عمل کردن. و تا وقتی که این عمل را انجام ندهد، امکان ندارد به مرتبه یقین برسد. این یقین، آن مقام است که با عمل حاصل می‌شود و به دست خداوند است. اما انسان چگونه به آن می‌رسد؟ با پیش رفتن؛ با عمل کردن به همان چیزهایی که می‌تواند. اما در جهان واقعی، ما پیوسته این را فراموش می‌کنیم؛ پیوسته سؤال، ابهام، و انتظارِ یک معجزه... انتظارِ یک نوش‌دارویی که همه‌چیز را حل کند... انتظارِ کسی که بیاید و حرفی بزند و شق‌القمر کند... انتظارِ یک گام که همه‌چیز را حل کند. و البته، خیلی وقت‌ها انسان‌ در این خواست، صداقت دارد؛ اما این راه، به جایی نمی‌رسد. تا وقتی که عمل نباشد. این انسان است که باید عمل کند؛ آن‌ هم به همان اندازه‌ای که می‌تواند، به همان اندازه‌ای که می‌فهمد. و این عَجَله و استعجال، ناشی از همین زندانی‌ست که در آن هستیم. وگرنه، امر خداوند، دستور خداوند، نجات خداوند، و فتوحاتی که از ناحیه او می‌رسد، همواره آماده است. اما ما باید ظرف آن را ایجاد کنیم؛ تا وقتی که این ظرف ایجاد نشود، چگونه ممکن است آن برای ما حاصل شود؟

✅️تنها راه حل : عمل کردن

أَتى‏ أَمْرُ اللَّـهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ(نحل:۱)

این امرِ خداوند، آن فرمان خداوند، آن گشایش و فتوح الهی، نازل‌شده و در کنار ماست؛ و نیز در درون ماست. اما این ما هستیم که باید درِ روبه‌روی آن را بگشاییم. این «در»، تنها با عمل گشوده می‌شود و با چیز دیگری نیست. و همین است که خداوند این همه توضیحات در مورد آسمان و زمین می‌دهد؛ درباره ملائکه و روح، درباره خلق آسمان‌ها و این‌که انسان چگونه به این نقطه رسیده است؛ از نطفه‌ای... از نطفه‌ای که خلق شده.

خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ(نحل:۴)

به‌محض این‌که این نطفه به جایی می‌رسد، اولین چیزی که به دنبالش می‌آید این است که با تمام کائنات سرِ نزاع دارد. اما با این‌همه، باز هم نعمت‌های الهی برای انسان نازل می‌شوند: چهارپایان، کوه‌ها، دریاها و همه چیزهایی که انواع نیازهای انسان، حتی نیاز او به زیبایی را برآورده می‌کنند. این انسانی که در چنین ناز و نعمتی به سر می‌برد، مسیرش از چه طریق حاصل می‌شود؟ از طریق همان رفتن، همان عمل‌کردن. اما اگر این کار را نکند، و پیوسته بنشیند و منتظر یک چیز جدید باشد، بداند که این جهان، با همه تنوع و تازگی‌اش، نمی‌تواند مسئله انسان را حل کند. آن تردیدهایی که انسان در مسیر پیدا می‌کند، به‌عهده خداوند است که آن‌ها را برایش حل کند.

✅️حق انتخاب در مسیر هدایت

وَ عَلَى اللَّـهِ قَصْدُ السَّبِيلِ وَ مِنْها جائِرٌ وَ لَوْ شاءَ لَهَداكُمْ أَجْمَعِينَ(نحل:۹)

راه هدایت، راه راست، آن سبیل، به‌عهده خداوند است که آن را برای انسان فراهم می‌کند. و این فراهم‌کردن، از همین طریق عملی است که انسان انجام می‌دهد؛ از طریق آن گشایش در تقدیرات، آن بازخوردهایی که انسان در جهان می‌بیند، و تحلیلی که از آن‌ها به دست می‌آورد. این‌هاست که انسان را در مسیر سبیل قرار می‌دهند؛ قَصْدُ السَّبِيلِ ؛ راهی که میانه و درست است. اما انسان است که از آن مسیر خارج می‌شود، مِنْهَا جَائِرٌ .

بااین‌حال، آن‌چه به‌عهده خداوند است، به بهترین شکل برآورده می‌شود. و خداوند، این اختیار و انتخاب را به انسان داده تا از طریق آن، به کمال اعلی برسد. اگر می‌خواست، می‌توانست این قدرت و حق انتخاب را از انسان بگیرد و او را با اجبار به مسیر هدایت ببرد. اما این‌گونه نیست.

وَ لَوْ شاءَ لَهَداكُمْ أَجْمَعِينَ

آن هدایت، هدایتی که انسان با اختیار و با قصد خود، با نیت خود، و با پای خود به‌سوی آن می‌رود، زمین تا آسمان فرق دارد. چراکه خداوند، انسان را به عنوان خلیفه برگزیده تا به این مرتبه از کمال برسد.

و انسان، فقط با رفتن می‌تواند برسد.