مخاطبه با قرآن (٨)
الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَ قُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ
بدون ذكر دائم امكان ندارد انسان به سر منزل مقصود برسد! امكان ندارد كه غفلت و فراموشى در برحه اى از زندگى روزمره، انسان را فرا بگيرد و براى آن عملى انجام ندهد و در عين حال بتواند مراحل سلوكش را به سمت يك زندگى انسانى طى كند!
غفلت مانند آتشى است كه بتدريج زندگى انسان را فرا مى گيرد؛ مانند آتشى كه در بخشى از اسباب زندگى انسان در مى گيرد و اگر خاموشش نكند، به تمام زندگى اش سرايت خواهد كرد...
چيزى كه باعث مى شود كه انسان بتواند حركتش را به درستى انجام دهد، اين است كه مرزى وجود داشته باشد كه بتواند غفلت را از آن طريق پاك كند و نگذارد بقيه مراحل زندگى اش را درگير كند؛ و آن ذكر دائم است، ذكرى در همه ى حالات (قيام و قعود و هنگاميكه به پهلو خوابيده) و تفكر و توجهى كه انسان مى ورزد.
ذكر به معناى حالت ذكر زبانى، دعا خواندن، نماز خواندن و چيزهاى شبيه آن نيست؛ بلكه بدين معناست كه انسان در محدوده ى زندگى روزمره زمين گير نشود و اگر حركتى به بالاتر ندارد، به پايين هم نرود. در هر مرحله اى ذكر انسان متناسب با خودش است؛ اينكه انسان از حالت و شرايطى كه قرار دارد بسمت زندگى بهتر برود و بتواند كارى انجام دهد كه ابزارى براى زندگى بهتر باشد.
گاهى ذكر براى انسان اينگونه است كه فراموش نكند، گاهى
در شرايطى حتى لازم مى شود ذكرهاى ظاهرى را قطع كند تا توجهش به ذكر ظاهرى قطع شود و سقوط نكند.
ذكر همين است كه انسان وظيفه ى انسانى و انسانيتش را فراموش نكند و آماده باشد براى اينكه هر قدر توان دارد در جهت زندگى صحيح تر قدم بر دارد. گاهى اين حالت به صفر ميل مى كند در اين حالت همينكه انسان فراموش نكند كه زمانى مى رسد كه مى تواند بلند شود، ذكر او خواهد بود.
ذكر انسان همين است كه (يتفكرون فى خلق السموات...) حواسش باشد كه آسمان و زمين بدون هدف و برنامه نيستند.
لذا در هيچ شرايطى معناى ذكر بدون مصداق نيست؛ اينكه گاهى انسان توجه نمى كند باعث مى شود از ذكر معناى خاصى برايش تداعى شود كه اين معنا مصاديق محدودى را شامل مى شود كه ممكن است همه ى ابعاد زندگى اش را در بر نگيرد. اما كسى كه معناى صحيحى براى ذكر در نظر مى گيرد و ذكر را به اين معنا مى بيند كه انسان، انسانيتش را در هر شرايطى فراموش نكند.
چه بسا انسانى كه مشغول كار روزمره است از كسى كه نماز مى خواند و روزه مى گيرد، ذكرش و آن حالت انسانى اش قويتر باشد! اين حالت انسانى و وضعيتى كه به انسان كمك مى كند انسانيتش را حفظ كند، بالاترين وظيفه اى ست كه انسان داراست و ذكر جز اين نيست...
بزرگان گفته اند كه كسى كه معناى حقيقى ذكر را بفهمد؛ به معناى ياد داشتن مقام انسانيش، مى تواند در هيچ حالتى از ذكر خالى نباشد و اين رمز موفقيت آنهاست. دليل عدم موفقيت بسيارى از ما اين است كه از ذكر معناى محدودى چون نماز خواندن و ذكر لفظى و ... را در نظر مى گيريم، در حاليكه حقيقت ذكر توجه به مقام انسانى در هر شرايطى است، و توج به اينكه در آن شرايط خاص، انسان چه وظيفه اى دارد.